Ráppen, musihkkabuvttadeapmi, filbmakultuvra ja roller derby. Dát leat earret eará dat áššit, maiguin Gearddit-nammasaš dokumeantaráiddu njeallje roahkkadis álgoálbmotnuora leat mannan eallima hástalusaid čađa.
Ođđa sámegielat prográmmaráiddus leat golbma oasi ja dat almmustuvvet Yle Areenas guovvamánus, vuosttaš daiguin almmustuvvá Sámi álbmotbeaivvi 6.2.2019.
Gearddit-ráiddus leat mielde Ásllat Ovllá Länsman, Sunna Nousuniemi, Aqqalu Berthelsen ja Anne Olli. Ráiddus gieđahallojuvvojit earret eara identitehta, mielladearvvašvuohta, ráhkisvuohta ja maid boahttevuohta.
”In dieđe, livččego mus mielladearvvasvuođaváttisvuođat, jus in livčče sápmelaš”
Gearddit-dokumeantaráiddu golmma sámenuora ovttastahttá dat, ahte sii muitalit iežaset hástalusain mielladearvvašvuođa váttisvuođaiguin.
– In mun dieđe, livččego mus mielladearvvašvuođaváttisvuođat, jus mun in livčče sápmelaš, lohká Anne Olli smiehtadettiinis sivaid iežas šlundivuhtii dahje depreššuvdnii.
Maid Sunna Nousuniemi mieđiha, ahte ovdamearkka dihtii sohkabuolvvaid rasttildeaddji traumat leat dagahan sutnje unohas ja váivves dovdduid.
Ásllat Ovllá Länsman fas muitala, mo gárttai jagis 2014 dutkamušaide, go sus ledje váttisvuođat vuodjut áššiide. Čielggai, ahte sus lei ADHD. Máŋgga sierra eallima jorggáldaga dihte ADHD gávnnahuvvui goittotge easkka rávesolmmožin.
Ráhkisvuođa ja ilu dovddut
Sápmi lea juohkehačča váimmus ja muitalusain čielgasit fárus. Ruonaeatnanlaš Aqqalu Berthelsen fárrii diibmá Anárii nieidaskihpáris Sunna ruoktoguvlui, muhto orru dego livčče ruovttus.
Musihkkabuvttadeaddji Berthelsen ja filbmabargi Nousuniemi leaba ovttaoaivilis das, ahte eamiálbmotvuođas lea stuorra mearkkašupmi sudno ráhkisvuođas, go dan ii dárbbaš sierra čilget.
Länsman muitala iežas prográmmaoasis earret eará vásáhusainis das, go lea mearridan fárret máŋggaid jagiid maŋŋá ruovttoluotta ruoktoguvlui, Sápmái. Ráp-musihkka lea okta vuohki, mainna son govvida dovdduidis ja oainnuidis, go lea maiddái servodatberošteaddji.
– Mun oaččun fámu ja ilu eará olbmuid mojiin ja ustitlaš láhttemis, smiehttada Länsman eallima ilolaš bottážiid.
Muitala olbmuid iešguđet gerddiid birra
Gearddit-dokumeantaráidu lea govvejuvvon Anáris ja Oulus skábmamánus 2018. Dat lea davvisámegillii ja oassi das eaŋgasgillii. Ráidu lea jorgaluvvon suomagillii.
Dokumeantaráiddu namma šattai dan jurdagis, mot olbmos leat máŋggat, iešguđetlágan gearddit – dego muora jahkerieggát, mat šaddet jagis nubbái iešguđetláhkái – mat eai leat oidnosis álo dahje main eará olbmot eai oba dieđege.
Ráiddu lea dahkan ja buvttadan Yle Sámi doaimmaheaddji, journalistihka studeanta Linda Tammela iežas oahppočájánasbargun Oulu ámmátallaskuvlii. Ráidu leage dahkkon Yle Sámi ja Oulu ámmátallaskuvlla ovttasbargun.
Ráiddu musihkas vástida Mikkâl Morottaja. Morottaja lea oahpes ráppejeaddji ja Yle Sámi doaimmaheaddji. Prográmmas beassá gullat goittotge maiddái Ásllat Ovllá Länsman ráppema ja Aqqalu Berthelsena DJ-buvttademiid.
Gearddit-dokumeantaráiddu golbma oasi almmustuvvet Yle Areenas 6.2., 13.2. ja 20.2.